بازتاب اسطوره های ایرانی در فرش عصر مملوکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری زبان و ادبیات عربی، کرمانشاه، ایران

2 استاد زبان و ادبیات عربی، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

10.22126/tbih.2024.10773.1013

چکیده

اسطوره­های هر ملّتی روایتگر زیر ساخت­های منحصربفرد اندیشگانی، تحوّلات فرهنگی و ارزش­های اعتقادی آن ملت از زمان آغازین می­باشد، که در سطوح گوناگون زندگی فردی، اجتماعی ومعرفتی قابل جستجو است. از همین رو، خطوط پیدا و پنهان اسطوره­انگاری ایرانیان در عرصه­های گوناگون ساختاری، معنایی، زیبایی­شناسی، ادبیات، معماری و انواع هنرها از جمله هنر فرش­بافی هویداست. در همین راستا، در داد و ستدهای متقابل میان تمدّن­های بشری، تأثیر انگاره­ها و نقش­مایه­های اسطوره­های ایرانی در آفرینش­های تمدّنی ملّت­های دیگر از جمله تمدّن سرزمین­های عربی- اسلامی در دوره ­های مشخصی نمایان است. در این میان، محققان براین باورند که در طراحی گروهی از فرش‌های بافته­شده دورة ممالیک، عناصری وجود دارد که هیچ شباهتی با سنّت­های مشهود در هنرهای دیگر یا تزئینات معماری مصر ندارد. به نظر می­رسد خاستگاه این شمایل، که شامل بازی پیچیده­ای از اشکال هندسی در مقیاس­های متقارن در طرح درختان نخل و سرو، انواع گلها، شکوفه­ها، حوض و یک پالت رنگی متشکل از رنگ­های قرمز، آبی و سفید است، از اسطوره های ایرانی باشد. در این پژوهشِ کیفی با بررسی تطبیقی نقوش نمادین موجود در فرش­های دورة مملوکی با طرحواره­های اساطیری موجود در ادب و فرهنگ ایرانی، چنین می­نماید که تأثیرپذیری از اندیشه­های اسطوره­ای ایرانی وجه متمایزی به فرش عصر مملوکیان داده است و مسیر نوینی در صنعت فرش­بافی و افزایش اعتبار وجایگاه آن به وجود آمد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Sameness of Iranian myths in Mamluk carpets

نویسندگان [English]

  • Tayebeh Amirian 1
  • Ali Salimi 2
1 PhD in Arabic Language and Literature, Kermanshah, Iran.
2 Professor of Arabic Language and Literatur, Department of Arabic language and Literature, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

Every nation’s myths are the narrators of unique intellectual infrastructures, cultural evolutions, and religious values of that nation since the beginning, which can be searched at various levels of individual, social, and cognitive life. Hence, Iranian mythology's visible and hidden lines are evident in various fields of structure, meaning, aesthetics, literature, architecture, and different arts, including carpet weaving. In this regard, in the mutual relations between human civilizations, the influence of the images and motifs of Iranian myths in the creations of other nations' cultures, including the civilization of the Arab-Islamic lands, is visible in specific periods. Meanwhile, researchers believe that in the design of a group of Mamluk carpets of, there are elements that have no similarity with traditions evident in other arts or Egyptian architectural decorations. Obviously these motifs contain a multiplex activity of geometric shapes on symmetrical scales in the design of cypress and palm trees, various flowers, blossoms, a pond, and a color palette consisting of red, blue white colors. The research baised qualitative methodolog, by comparing the symbolic motifs found in Mamluk carpets with the mythological schemas found in Iranian literature and culture, seemingly the influence of Iranian mythological ideas has given a distinct face to Mamluk carpet and a new direction in the carpet weaving industry and increasing its prestige and status was created. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Carpet
  • Iranian
  • Myth
  • Mamluk era
  • Comparative
قرآن کریم
ابراهیم نافع، لیلی (2013). الحیاة الثقافیة فی مصر فی العصر المملوکی. رسالة الماجستیر فی التاریخ الإسلامی. جامعة مصراته، کلّیة الآداب.
ادواردز، آرتور سیسیل (بی­تا).  قالی ایران. ترجمه: مهین دخت صبا، تهران، انجمن دوستداران کتاب.
اسعدی، زهره، و  معماری، ناصر (1389). وضعیت فرش ایران در عصر ایلخانان مغول. مجله مسکویه، سال چهارم، شماره 12. 8-20.
بهنسی، عفیف (1978). جمالیّة الفن العربی. بإشراف أحمد مشاری العدوانی، عالم المعرفة.
پرهام، سیروس (1371 ). دستبافت­های عشایری و روستایی فارس. ج 1و2. تهران، انتشارات امیرکبیر.
تاجبخش، احمد (1381). تاریخ تمدن و فرهنگ ایران از اسلام تا صفویه. شیراز، نشر نوید.
تالبوت رایس، دیفید (2013). الفنون الإسلامیة عبر العصور. ترجمة: فخری خلیل. عمان، الأهلیّة للنشر والتوزیع.
حشمتی­رضوی، فضل الله (1387). تاریخ فرش ایران. تهران، انتشارات سمت.
حماده، محمد ماهر (1980). الوثائق السیاسیّة و الإداریة للعصر المملوکی «دراسة و نصوص». الطبعة الثالثة، بیروت، مؤسسة الرسالة.
رضوی، سید ابوالفضل (1394). تأملی بر مناسبات ایلخانان و ممالیک در قرن هشتم هجری. مطالعات تاریخی جهان اسلام، سال سوم، شماره 6، 57- 86.
سرافراز، فرشید (1381). مفهوم مشروعیت و رهیافت­هایی نسبت به آن. ماهنامه اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره177و 178، 46-61.
سلیم، محمود رزق (1957). الأدب العربی و تاریخه فی عصر الممالیک والعثمانیین والعصرالحدیث. القاهرة، مطابع دار للکتاب العربی.
السیوطی، جلال الدین عبدالرحمن (1968). حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة. تحقیق، محمد أبوالفضل إبراهیم. القاهرة، دار إحیاء الکتب العربیة.
شیخ أمین، بکری (1383). پژوهشی در شعر مملوکیان و عثمانیان. ترجمه: عباس طالب زاده شوشتری، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ اول.
عبد الحکیم، شوقی(لاتا). موسوعة الفولکلور و الأساطیر العربیة. القاهرة، مکتبة مدبولی.
القاشانی، محمد ابوالقاسم عبدالله بن علی (1348). تاریخ اولجایو. به اهتمام،  مهین همبلی، تهران، بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
کاسیرر، ارنست (1387). زبان و اسطوره. ترجمه: محسن ثلاثی، چاپ دوم، تهران، نشر مروارید.
کوهزاد، نازنین (1389). تقدس نقش سرو در هنر ایران، دوفصلنامة علمی- پژوهشی هنرهای تجسمی نقش مایه، سال سوم، شماره 5 ، بهار و تابستان، 7-16.
مجمع الکتّاب (2007). الفن المملوکی: عظمة وسحر السلاطین. متحف بلا حدود. مصر، الدار المصریة اللبنانیة.
محمدحسن، زکی (2018). الفنون الإیرانیة فی العصر الإسلامی. القاهرة، مطبعة دارالکتب المصریة.
المقریزی، تقی الدین أبو العباس أحمد بن عبدالقادر العبیدی (1418). السلوک لمعرفة دول الملوک. تحقیق، محمد عبدالقادر عطا. بیروت، دارالکتب العلمیة.
موسوی لر، اشرف السادات، و رسولی، اعظم (1389). «بررسی نمودهای اساطیری خورشید و مهر در فرش دستبافت ایران». فصلنامه انجمن علمی فرش ایران. شماره 16. 111-132.
نامورمطلق، بهمن (1394). فرهنگ مصور نمادهای ایرانی. تهران، نشر شهر.
النویری، شهاب الدین احمدبن عبد الوهاب ( لاتا). نهایة الأرب فی فنون العرب. تحقیق، ابراهیم شمس الدین. بیروت، دار الکتب العلمیة.
نیرنوری، حمید (1344). تاریخچه بیرق ایران و شیر و خورشید. تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقاتی اجتماعی ایران.
هال، جیمز (1380). فرهنگ نگاره ای نمادها در فرهنگ شرق و غرب. ترجمه، رقیه بهزادی. چاپ اول. تهران، موسسه فرهنگ معاصر.
هینلز، جان  راسل (1385).  شناخت اساطیر ایران. ترجمه، محمد حسین باجلان فرّخی، چاپ دوم، تهران، انتشارات اساطیر.