نظریه بازنمایی شناختی در رسانه‌های اجتماعی: تبیینی نوین از دوقطبی‌سازی سیاسی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

10.22126/tbih.2025.12436.1039

چکیده

رسانه‌های اجتماعی طی سال‌های اخیر به بستری کلیدی برای شکل‌دهی افکار عمومی و بازتولید شکاف‌های سیاسی-اجتماعی در ایران بدل شده‌اند. پژوهش حاضر با پرسش محوری «چگونه تعامل میان رسانه‌های اجتماعی، فرآیندهای شناختی و روایت‌های سیاسی به دوقطبی‌سازی اجتماعی-سیاسی منجر می‌شود؟» به ارائه چارچوبی نوین می‌پردازد. در این چارچوب، نظریه «بازنمایی شناختی در رسانه‌های اجتماعی» تبیین می‌کند که چگونه محتوای رسانه‌ای از طریق فعال‌سازی سوگیری‌های شناختی، هیجانات جمعی و الگوریتم‌های تقویت‌گر توجه، ادراک کاربران را بازسازی کرده و زمینه‌ساز تشدید شکاف‌های هویتی و قطبی‌سازی سیاسی می‌شود. مدل مفهومی نظریه، به‌صورت یک چرخه بازخوردی، تعامل میان پنج مؤلفه کلیدی شامل ساختارهای پلتفرمی و الگوریتمی، فرآیندهای شناختی فردی، روایت‌های سیاسی-رسانه‌ای، رفتارهای جمعی و مداخلات کنشگران خارجی در قالب جنگ شناختی را نشان می‌دهد. این چارچوب با استفاده از تحلیل ثانویه داده‌های موجود و تحلیل نظری، امکان تحلیل عمیق‌تری از فرآیندهای شناختی-رسانه‌ای و ارائه مداخلات سیاستی در حوزه آموزش سواد رسانه‌ای شناختی، تنظیم‌گری پلتفرم‌ها و پدافند شناختی را فراهم می‌سازد. یافته‌ها نشان می‌دهد الگوریتم‌های پلتفرم‌ها با تقویت سوگیری تأیید، تشکیل حباب های اطلاعاتی و روایت‌های هیجانی، به‌صورت سیستماتیک قطبی‌سازی را در ایران تشدید می‌کنند. نظریه پیشنهادی همچنین گامی در جهت بومی‌سازی مفاهیم «جنگ ادراکات» و «بازنمایی شناختی» در زمینه اجتماعی ایران به‌شمار می‌رود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Cognitive Representation Theory in Social Media: A Novel Explanation of Political Polarization in Iran

نویسنده [English]

  • Amin Kooshki
, Assistant Professor of Political Science, Hakim Sabzevary University Sabzevar, Iran.
چکیده [English]

Social media platforms have, in recent years, transformed into a key arena for shaping public opinion and reproducing socio-political cleavages in Iran. The current research, driven by the central question, "How does the interaction between social media, cognitive processes, and political narratives lead to socio-political polarization?", proposes a novel framework. Within this framework, the "Cognitive Representation Theory in Social Media" explains how media content reconstructs users' perceptions by activating cognitive biases, collective emotions, and attention-reinforcing algorithms. This, in turn, paves the way for the intensification of identity cleavages and political polarization. The theory’s conceptual model depicts a feedback loop illustrating the interaction among five key components: platform and algorithmic structures, individual cognitive processes, political-media narratives, collective behaviors, and foreign actors' interventions in the form of cognitive warfare. Utilizing secondary data analysis and theoretical analysis, this framework provides a deeper understanding of cognitive-media processes, enabling policy interventions in the domains of cognitive media literacy education, platform regulation, and cognitive defense. The findings indicate that platform algorithms systematically intensify polarization in Iran by reinforcing confirmation bias and fostering informational echo chambers and emotional narratives. The proposed theory also represents a step toward localizing the concepts of "perceptual warfare" and "cognitive representation" within the Iranian social context.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive Representation
  • Cognitive Bias
  • Political Polarization
  • Platform Algorithms
  • Cognitive Warfare
  • Cognitive Media Literacy
خالق‌پور، مصطفی (۱۴۰۴). سیاست در عصر پساحقیقت: رسانه، دروغ‌ها و افکار عمومی. مجموعه مقالات نهمین کنفرانس ملی مدیریت، اقتصاد و علوم اسلامی (۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴). تهران.
رسولی، محمدرضا، و عبدالله زاده، فواد ظفر، و شیری، طهمورث  (1399). رسانه‌های اجتماعی و چالش‌های هویت‌های قومی در ایران، تحقیقات فرهنگی ایران – شماره 52 ، 147 تا 175.
رهبری، محمد؛ دلاوری، ابولفضل؛ صفری، هادی (1402). توییتر، اتاق پژواک و تشدید قطب­بندی سیاسی مطالعه موردی: واکنش­های کاربران توییتر فارسی به تحولات ایران (سال­های ۱۴۰۰-۱۴۰۱). فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 19، شماره 70.  https://doi.org/10.22034/jcsc.2023.1982672.2625
مرادی، سید مهدی (۱۴۰۱). جنگ شناختی؛ آخرین الگوی دشمن برای حکمرانی بر جهان: مرکز مطالعات راهبردی آسیا. https://ascenter.ir/wp-content/uploads/2022/11/جنگ-شناختی؛-آخرین-الگوی-دشمن-برای-حکمرانی-برجهان.pdf
ملاعباسی، محمد؛ جعفری، صابر (1401). رسانه های‌خبری ‌در‌عصر‌شبکه های‌اجتماعی‌: قطبی شدگی ‌و ‌تغییر‌ ماهیت ‌خبررسانی (تحلیل ‌نشانه شناختی ‌صفحه ‌اینستاگرام‌ بی بی سی ‌فارسی)، مجله مطالعات جامعه شناسی، دوره 29، شماره یک، 41-76.