تاریخ نگاری آخرت گرا و سنت های الهی در آثار تقی الدین احمد مقریزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین، ایران.

10.22126/tbih.2025.11616.1027

چکیده

تاریخ­نگاری آخرت­گرا مبتنی بر سنت­های الهی مذکور در قرآن یکی از گرایش­ها و گونه­های تاریخنگاری اسلامی است. این گرایش در آثار برخی از مورخان مسلمان دیده می­شود. در میان مورخان متمایل به این گرایش تقی‌الدین احمد مقریزی از تاریخ‌نگاران بزرگ قرن هشتم و نهم هجری چهره­ای شاخص است. مقریزی نویسنده برخی از بزرگترین آثار تاریخ­نگارانه در تاریخ مصر و جهان اسلام است. او نه تنها مقدمه‌های آثارش، بلکه هر جایی که لازم بوده، در لابه‌لای سطور بسیاری از آثار و مکتوبات خود،‌ به نظرگاه‌ها و اندیشه‌هایش در مورد مفهوم و معنای تاریخ، روش‌شناسی تاریخی و نقد تاریخی اشاره کرده است. با این وصف در این مقاله تلاش می­ شود به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که تاریخ در اندیشه تاریخ ­نگارانه مقریزی چه معنا و مفهومی دارد؟ بر مبنای یافته ­های پژوهش مقریزی نگرشی قرآنی، آخرت­ گرا و به شدت دینی نسبت به تاریخ دارد و آثارش را بویژه حول محور «سنت­های الهی» مذکور در قرآن نگاشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Eschatological historiography and divine traditions in the works of Taqi al-Din Ahmad al-Maqrizi

نویسنده [English]

  • amirhossein hatami
Associate Professor, Department of History, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
چکیده [English]

Eschatological historiography based on divine traditions mentioned in the Quran is one of the tendencies and types of Islamic historiography. This tendency is seen in the works of some Muslim historians. Among historians inclined to this tendency, Taqi al-Din Ahmad al-Maqrizi, one of the great historians of the 8th and 9th centuries AH, is a prominent figure. Al-Maqrizi is the author of some of the greatest historiographical works in the history of Egypt and the Islamic world. Not only in the introductions to his works, but wherever necessary, between the lines of many of his works and writings, he has mentioned his views and thoughts on the concept and meaning of history, historical methodology, and historical criticism. With this description, this article attempts to answer the main question: What is the meaning and concept of history in Maqrizi's historiographical thought? Based on the findings of the research, Maqrizi has a Quranic, Eschatological, and highly religious attitude towards history, and he wrote his works especially around the "divine traditions" mentioned in the Quran.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maqrizi
  • Historiography, Quran, Eschatology, divine Universal Rules
ابن العماد العکری الحنبلی، عبد الحی بن أحمد بن محمد (1413/ 1993). شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، حققه عبد القادر الأرناؤوط و محمود الأرناؤوط، دمشق و بیروت: دار ابن کثیر
ابن تغری بردی (بی تا).  المنهل الصافی، بی جا: مکتبه شامله
ابن خلدون، عبد الرحمن (1366). مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: علمی و فرهنگی
روح­الهی امیری، و زهرا؛ الویری، محسن (1398). «تقابل یا تطابق دیدگاه کلامی بر اندیشه تاریخی، بررسی موردی دیدگاه تقی­الدین علی مقریزی»، مطالعات تاریخ اسلام، دوره 11، شماره 40، 35-54.  Doi: ‎ 20.1001.1.22286713.1398.11.40.1.4
حمزۀ‌بن حسن اصفهانی (1346).  تاریخ پیامبران و شاهان (سنی ملوک الارض و الانبیاء)، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
خوارزمی،‌ ابوعبدالله محمد بن احمد (1389). مفاتیح العلوم، ترجمه سید حسین خدیوجم،‌ تهران: علمی و فرهنگی.
روح­الهی امیری، زهرا؛ آیینه­وند، صادق (1391). «معرفت تاریخی و عینیت تاریخ از نظرگاه مقریزی»، تاریخ اسلام، سال سیزدهم، شماره 52، صفحات 7-36.
روح­الهی امیری، زهرا؛ آیینه­وند، صادق (1393). «روش­شناسی مقریزی در سنجش و گزینش داده­های تاریخی»، پژوهشنامه تاریخ اسلام، دوره 1، شماره 16، صفحات 33-47.
السخاوی، شمس الدین محمد بن عبد الرحمن (بی­تا).  الضوء اللامع لأهل القرن التاسع، بیروت: منشورات دار المکتبه الحیات.
صدر، سیدمحمدباقر (1381). سنت­های تاریخ در قرآن، ترجمه سیدجمال الدین موسوی، تهران: تفاهم.
صدیقی، عبدالحمید (1366).  تفسیر تاریخ، ترجمه جواد صالحی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
عزالدین، محمد کمال الدین (1410هـ/1990).  المقریزی مؤرخاً، قاهره: عالم الکتب.
غلامی دهقی، علی (1391). «تحلیل اجتماعی بحران­های اقتصادی از دیدگاه مقریز و تطبیق آن با آیات قرآن کریم»، پژوهش­های زبان­شناختی قرآن، سال اول، شماره 2، صفحات 79-94.
غلامی دهقی، علی (1389).  اقتصاد جامعه و مدیریت در تاریخ نگری مقریزی به ضمیمه متن و ترجمه کتاب إغاثه الاُمه بکشف الغُمّه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
مصطفی الزیاده، محمد (1971). دراسات المقریزی (مجموعه أبحاث)، قاهره، المکتبه العربیه تصدرها الهیئه المصریه العامّه للتألیف و النشر
مصطفی زیاده، محمد (1949 م).  المورخون فی مصر فی القرن الخامس عشر المیلادی،‌ القاهره: لجنه التألیف و الترجمه و النشر.
المقریزی، تقی الدین احمد بن علی (1420هـ/2000).  الذهب المسبوک فی ذکر من حجّ من الخلفاء و الملوک، تحقیق و تعلیق جمال الدین الشیال، القاهره، مکتبه الثقافه الدینیه.
المقریزی، تقی الدین احمد بن علی (بی تا).  امتاع الأسماع بما للرسول من الابناء و الاموال و الحفده و المتاع، صححه و شرحه محمود محمد شاکر،ط2، قاهره: لجنه التألیف و الترجمه و النشر.
مقریزی، تقی الدین احمد (1389). إغاثة الاُمه بکشف الغُمّه، ترجمه و مقدمه علی غلامی دهقی، مندرج در کتاب اقتصاد، جامعه و مدیریت در تاریخ نگری مقریزی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
المقریزی، تقی الدین، رسائل المقریزی (1419هـ/1998). معرفه ما یجب لآل البیت النبوی من الحق علی من عداهم، تحقیق رمضان البدری و احمد مصطفی قاسم، القاهره: دارالحدیث.
المقریزی، أبی العباس تقی الدین أحمد (1422/ 2001). إتعاظ الحنفا بأخبار الأئمه الفاطمیین الخلفا، تحقیق محمد عبد القادر أحمد عطا، الجزء الأول، بیروت، دار الکتب العلمیه.
المقریزی، تقی الدین احمد (1412هـ). درر العقود الفریده فی تراجم الأعیان المفیده، تحقیق محمد کمال الدین عزالدین علی، بیروت: عالم الکتب.
المقریزی، تقی الدین احمد (1422/ 2002م).  المواعظ و الاعتبار فی ذکر خطط و الآثار، تحقیق أیمن فؤاد سید، لندن، الطبعه الأولی: مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامی
مقریزی، علامه (1383). ستیز و دشمنی بنی امیه و بین هاشم و پیامدهای آن، ترجمه محمد باقر مدرس بستان آبادی، تهران،: نشر بین الملل و امیرکبیر.