نقدی بر نظریه نظام چندگانه اِوِن زُهَر با رویکردی چندوجهی به جایگاه ادبیات ترجمه شده در نظام چندگانه ادبی فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مطالعات ترجمه، گروه زبان های خارجی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

10.22126/tbih.2025.11377.1023

چکیده

تعیین جایگاه ادبیات ترجمه شده در نظام ادبی هر زبان اهمیت بسیاری دارد. سهم نظریه نظام چندگانه اِوِن زُهَر (1978/2012) در درک ما از جایگاه ترجمه در ادبیات فارسی بسیار کلیدی ،اما همراه با کاستی هایی است. در واقع، با استفاده از یک رویکرد واحد– صرف نظر از اینکه آن رویکرد تا چه حد صحیح باشد – نمی توان به بررسی دقیق جایگاه ادبیات ترجمه شده در نظام چندگانه ادبی هر زبان پرداخت. بنابراین لازم است تا با «رویکردی چند جانبه» هم به شناخت بهتری از این جایگاه دست یابیم و هم به رفع کاستی های نظریه نظام چندگانه کمک کنیم. در این نوشتار، تلاش شده تا با مرور پژوهش های انجام شده و بررسی چند مطالعه موردی به بحث درباره هریک از عوامل تعیین کننده در این نظریه پرداخته و ضمن تبیین جایگاه مواردی از ادبیات ترجمه شده مشهور در نظام چندگانه ادبی فارسی به نقد برخی از مبانی بنیادین نظریه نظام چندگانه و اعتبار بیرونی آن بپردازیم. یافته ها نشان داد که مهم ترین کاستی های این نظریه عدم توجه به نقش دریافت خوانندگان، جنبش های ترجمه، عاملیت استادان، مترجمان و نیز حامیان به عنوان عوامل تعیین کننده و اثرگذار بر جایگاه ادبیات ترجمه شده است. بنابراین، تلفیق رویکردهای فوق در نظریه نظام چندگانه ضروری است تا بتوان جایگاه ادبیات ترجمه شده را در نظام چندگانه ادبی هر زبان تعیین کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Criticism of Even-Zohar’s Polysystem Theory with a Multifaceted Approach to the Position of Translated Literature in the Persian Literary Polysystem

نویسنده [English]

  • Hossein Bahri
Assistant Professor, Department of Foreign Languages, Kharazmi University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The contribution of Even Zohar’s (1978/2012) polysystem theory to our understanding of the position of translated literature in the Persian literary system is crucial, though the theory has some shortcomings. In fact, by using a single approach - regardless of how appropriate it may be - it is impossible to accurately examine the position of translated literature in the literary polysystem of any language. Hence, it must be investigated with a “multifaceted approach” to help eliminate the polysystem theory’s shortcomings. In this article, we critique some fundamental principles of polysystem theory by examining the position of notable translated literature cases within the Persian literary polysystem, highlighting the theory’s shortcomings and limitations in terms of external validity. The findings indicated that the most important flaws in this theory are a lack of attention to the role of the readers’ reception, a disregard for translation movements, and the agency of academics, translators, and patrons as determining factors in the position of translated literature. Hence, it is necessary to integrate the above facets into the polysystem theory to determine the position of translated literature in the literary polysystem of each language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Multifaceted approach
  • Even-Zohar
  • Translated literature
  • Polysystem theory
  • Persian literature
آذرنگ، عبدالحسین (1395).  تاریخ ترجمه در ایران: از دوران باستان تا پایان عصر قاجار. چاپ دوم، تهران: ققنوس.
بحری، حسین (1403). «بررسی دریافت ترجمه فارسی سرگذشت حاجی بابای اصفهانی در قبل و بعد از انقلاب اسلامی در ایران». دوفصلنامه علمی زبان و ادبیات فارسی، 32 (97)، 5 – 38.
برکت، بهزاد (1385). «ادبیات و نظریه نظام چندگانه: نقش اجتماعی نوشتار». نامه علوم اجتماعی. شماره 28: 82-97.
بلوری، مزدک و فرانک محمدی (1398). «نقش ترجمه در شکل گیری ادبیات داستانی پسامدرن در ایران». ادبیات تطبیقی. 9(1)، 18-3.
حُرّی، اسماعیل (1398). «نقش ادبیات داستانی ترجمه شده در نظامگان ادبی فارسی». ادبیات تطبیقی. 9(2)، 22-42.  
حدّادیان مقدّم، اسماعیل (1393). «میانجیگری در ترجمه و انتشار ترجمه فارسی سرگذشت حاجی بابای اصفهانی». ترجمه مصطفی حسینی. ادبیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و ادب فارسی). شماره 9: 107-140.
فرح زاد، فرزانه (1394).  فرهنگ جامع مطالعات ترجمه. چاپ دوم. تهران:  علمی. 
کریمی حکاک، احمد (1378). «تاریخچه ترجمه در ایران». ترجمه مجدالدین کیوانی. مترجم. شماره 29: 52-65.